İzmir yangınıyla ilgili iddialar..
Türk Tarih Kurumu, 1922'de İzmir'in işgalden kurtarılmasının ardından çıkan büyük İzmir yangınıyla ilgili yabancı kaynaklardaki önemli belgeler ve tanıkların ifadelerine dayanan İngilizce bir kitap hazırlıyor. Kitaba göre, yangını Türk askeri üniforması
Türk Tarih Kurumu (TTK) Ermeni Araştırmaları Grubu Başkanı Prof. Dr. Kemal Çiçek, kurumun 1922’deki “Büyük İzmir Yangını” ile ilgili bir kitap hazırladığını, bu kitapta dönemin Askeri Valisi Kazım Paşa’nın yürüttüğü soruşturma sonucunda yangını çıkardıkları gerekçesiyle 22 Ermeni’nin tutuklandığına ve bu kişilerin yangını çıkardıklarını itiraf ettiklerine ilişkin bilgilerin de yer alacağını belirtti.
Çiçek, İzmir’in işgalden kurtarılmasının hemen ardından 13 Eylül 1922’de çıkan Büyük İzmir Yangını’na ilişkin TTK’nın hazırlıklarını sürdürdüğü İngilizce kitapta çok önemli bilgi ve belgelerin yer alacağını söyledi. İzmir’i Türklerin yaktığı yönündeki iddialara da değinen Çiçek, “Maalesef, Falih Rıfkı Atay gibi bazı yazarlarımız da her ne kadar İzmir’i görmemiş ve tanıklarla da konuşmamışlarsa da genellikle bu tarzda bir ifade yazdığından dolayı, Türkiye’de de bazı aydınlarımız bu kanaate varıyorlar” dedi.
Konuyla ilgili olarak kendisinin araştırmalar yaparak İngiltere,
Amerika, Fransa ve İtalya’daki arşivlerde bulunan bütün belgeleri
topladığını anlatan Çiçek, şunları söyledi:
“Bu hazırladığımız İngilizce esere göre, incelemiş olduğumuz belge
ve eserlerde İzmir yangınını kimin çıkarttığına dair kesinleşmiş
bir kanaat yok. Dolayısıyla, kesinleşmiş bir kanaat yabancı
kaynaklarda bile olmamasına, bütün uluslararası eserlerde ve arşiv
kaynaklarında İzmir yangınını kimin başlattığı ya da yaktığına dair
bir fikir birliği olmamasına rağmen bazı yazarlarımızın ’Türkler
yaktı’ demesi, ilmi ahlaka aykırıdır, uymaz. Çünkü, İzmir yangınını
Türklerin, Rumların ya da Ermenilerin çıkardığı konusunda iddialar
var fakat belgelere toptan baktığımızda aslında yangının Ermeniler
tarafından başlatıldığı konusunda yabancı kaynaklarda bir fikir
birliği var.”
YANGINDAN SONRA TUTUKLANAN ERMENİLER
Yangını kimin çıkardığını anlamak için İzmir’de o dönemde
bulunan kişilerin tanıklıklarını göz önünde bulundurmak gerektiğini
vurgulayan Çiçek, İzmir’deki İngiliz Konsolosu Harry Lamb’in,
’benim kanaatime göre, İzmir’i, Rumlar ile birlikte hareket eden
Ermeniler yakmıştır” şeklindeki ifadesinin bulunduğunu
kaydetti.
O dönemde Askeri Vali Kazım Paşa’nın yürüttüğü bir soruşturmanın
bulunduğunu da aktaran Çiçek, bu soruşturmayla ilgili de şu
bilgileri verdi: “Kazım Paşa’nın yaptığı bir soruşturma var,
İzmir’i kimin yaktığı ile ilgili ve bununla ilgili ve burada bazı
Ermeniler sorgulanıyor ve İzmir yangınını başlattıklarından dolayı
tutuklanıyor. Bunların sayısı 22. Orada 22 Ermeni, yangın başlatma
suçlamasıyla tutuklanmıştır. Bunlar, 600 kişilik bir dernek,
cemiyet olduklarını ve İzmir yangınını, ’eğer İzmir düşerse
malımızı, mülkümüzü, Türklerin servetine servet katmak için ayakta
bırakmayız’ dediklerini, böyle planladıklarını ve bu yüzden de
Türkler, işgalden kurtardıktan sonra İzmir’i yakmaya karar
verdiklerini ifade ediyorlar. 22 kişi itiraf ediyor. Yani savaşı
kaybediyorlar, gerek Rumlar, gerekse Ermeniler, şehirden
gideceklerini biliyorlar. ’Malımızı, mülkümüzü Türklere
bırakmayalım’ diyorlar. Bazı sağduyulu yabancı yazarlar ve
diplomatlar da zaten o zamanlar diyor ki ’Türkler İzmir’i neden
yaksın, zaten ele geçirmişler, bu onlar için en büyük ganimettir.
Ganimeti kim yakar, böyle saçma sapan iddia mı olur?’ Şimdi demek
ki bu yeni bir bilgi, 22 Ermeni bu yangını çıkarttıklarından dolayı
tutuklanmıştır. Suçlarını 16 Eylül 1922 tarihindeki sorgularında da
itiraf etmişlerdir.”
“TÜRK ÜNİFORMASI GİYEN ERMENİLER İFADESİ”
İzmir Metropoliti Hristomos’un kiliselerde yaptığı konuşmalarda da “İzmir’i yakmanın dini bir borç olduğunu ve servetin Türklere bırakılmaması” yönünde ifadelerinin bulunduğunu belirten Çiçek, ayrıca bu ifadenin Atatürk’ün, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey’e çektiği 17 Eylül 1922 tarihli bir telgrafta da ifade edildiğini söyledi.
Çiçek, “O dönemde İzmir’de bulunan eğitimci Alexander Maclachlan
var. Yangına bizzat şahit oluyor. İzmir Enternasyonal Kolejinin
Müdürü, çok önemli bir şey söylüyor ve bunu da başka hiç kimse
demiyor. ’Yangını Türk askeri kıyafeti giymiş, tebdili kıyafet
yapmış Ermeniler yaptı’ diyor. Başka kimsede yok bu bilgi. Bu
bilgiyi de 25 Eylül 1922 tarihli İngiliz The Times Gazetesine
gönderiyor” dedi.
Ünlü tarihçi Reşat Kasaba’nın çalışmasında yer alan ve belgelerle
de doğrulanan bir görüşten de söz eden Kemal Çiçek, “Bu belgelerden
de şunu anlıyoruz: Rumlar Dumlupınar’da meydan muharebesini
kaybettikten sonra çekildikleri şehirleri yakmak için yangın
timleri oluşturuyorlar. Çekildikleri ve kaybettikleri bütün
şehirleri yakıyorlar. Dolayısıyla, sadece İzmir yakılmamıştır,
İzmir yangınını bir tarafa koyup diğer bütün yangınları unutmak
olmaz” diye konuştu.
Amerikan donanmasından Amiral Bristol’ün de o dönemde subaylarıyla
yaptığı konuşmalar bulunduğunu, yangının Ermeniler tarafından
başlatıldığı bilgisini edindiğini söylediğini dile getiren Çiçek, o
dönemde İzmir’de bulunan Yakın Doğu Yardım Cemiyeti temsilcisi Mark
O. Prentiss’in de San Antonio Express’e 22 Ocak 1923’teki
demecinde, “İzmir’i Türkler değil Ermeniler yakmıştır” dediğini
söyledi.
O dönemde İzmir Yangın Departmanı Şefi olan Paul Grescovich’in de
Ermenilerin terk ettiği mahallerde benzine bulaştırılmış kumaş
parçaları, halılar bulduğunu söylediğini ve “bu da Ermenilerin
yaktığını gösteriyor” dediğini de ifade eden Çiçek, “Kendisine,
’bazı yardım kuruluşu ve misyonerler Türk askerlerinin de binaları
yaktığını görmüşler’ diyorlar. Şef, yangın söndürmenin
yöntemlerinden birinin de yangının daha büyük alanlara sıçramasını
önlemek için bazı yerleri yakmak ve oraları boşaltmak olduğunu
söylüyor. ’Bunu yaparız, Türkler bunu yaptı’ diyor” bilgisini
verdi.
İZMİR’İ TÜRKLERİN YAKTIĞI İDDİALARI
Amerikan donanmasının kaptanlarından A.C Hepburn’ün ise yangın sırasında İzmir’de olduğunu ve bir rapor yazdığını anlatan Kemal Çiçek, “O da, ’benim kanaatim, Türkler şehirde yapmış oldukları yağmayı ve talanı örtbas etmek için şehri yakmış olabilirler. Böylece Ermeni ve Rumlara artık burada döneceğiniz bir şey yok’ demek istemişlerdir’ diyor. Bu da çok saçma görünüyor bana” dedi.
İzmir’deki Amerikan Konsolosu George Horton’ın iddialarına da
değinen Çiçek, bu kişinin İzmir’i Türkler’in yaktığını savunan
kişiler tarafından kaynak olarak gösterildiğini hatırlattı.
Horton’ın “Türk düşmanı” olarak tanındığını ve bu yönde yazılar
içeren “Asya’nın Belası-Blight of Asia” adlı bir kitabının da
bulunduğunu anlatan Çiçek, “Biz onun mirasçılarıyla da konuştuk,
bize Horton’ın bir kitap yazmak için Ermenilerden, diasporadan para
aldığını söylediler. Kitabımız bitmeden önce kendilerinden tekrar
bu yönde yazılı bir ifade almaya çalışıyoruz” şeklinde konuştu.
ABD’de gösterilen “The Pasific” adlı dizinin bir bölümünde,
İzmir’in Yunan işgalinden kurtarılışı ile ilgili bir diyalogda,
İzmir’i Türkler’in yaktığı iddia edilmişti.
Hürriyet