Cinsiyete göre tedavi değişebilir mi?

Eğer kadın ve erkek beyninde nörobiyolojik farklılıklar varsa, beyni ilgilendiren rahatsızlıklarda kadın ve erkeğin tedaviye yanıtları farklı olabilir mi? Ya da daha uç noktada düşünürsek kadın ve erkeğe farklı tedavi protokolleri uygulanabilir mi? Böyle bir şey uygulamada olmasa da bu konu üzerinde çalışan bilim insanları var. Hatta sadece cinsiyete özel değil, kişiye özel tedavi üretme üzerine yoğun çalışmalar yapılıyor. Bugün biraz bu çalışmalardan bahsedeceğim.

Duygu ilişkili öğrenmede, kadınlarda beynin sol amigdala bölgesi, erkeklerde sağ amigdala bölgesinin daha etkin olduğunu destekleyen çalışmalar var. Sağ amigdalanın ana konu ve belirgin detayları anımsama konusunda daha iyiyken, sol amigdalanın ince detayları anımsama konusunda daha iyi olduğu düşünülüyor. Günlük hayatınızda ortalamada erkeklerin konunun ana hatlarını, kadınların ise çok daha detaylı halini hatırladıklarına şahit olmuşsunuzdur. Tabi her beyin kendine özeldir. Beynin tek bir cinsiyeti yoktur. Kadın beyni özelliklerine sahip erkekler ve erkek beyni özelliklerine sahip kadınlar vardır. Bu apayrı bir konu detaylarına girmeyeceğim.

Şimdi bir ilacın, amigdalanın kadın ve erkek beyninde biraz farklı etkileri olduğunu gösteren bir çalışmadan bahsedeceğim. Propranolol adı verilen kalp ilacı bir beta blokerdir. Beta blokerler adrenalin ve noradrenalin reseptörlerini (alıcılarını) bloke ederek (engelleyerek) aktivitelerini düşürürler. Amigdalanın fonksiyonunu yerine getirmesindeki en önemli iki nörokimyasal olan adrenalin ve noradrenalinin aktivitesinin düşmesi, amigdalanın fonksiyonunu tam olarak yerine getirememesine neden olur. Amigdala daha çok korku ile ilişkili anılarda etkili olduğundan, kötü anıların etkisinin azaltılmasında propranolol kullanılabiliniyor. Posttravmatik stres bozukluğunda propranolol kullanımı ile ilgili yayınlar var. Larry Cahill ve arkadaşları bir deney yapmışlar. Propranolol verilen bir grup kadın ve erkeğe, bir erkek çocuğunun yolda annesi ile yürürken başlarına gelen korkunç bir kaza videosu izlettirilmiş. Bir hafta sonra hafızaları teste tabi tutulduğunda, erkeklerin hikâyenin ana temasını hatırlamakta zorlandıklarını, kadınların ise çocuğun elinde taşıdığı futbol topu gibi ufak detayları hatırlamakta zorlandıklarını gözlemlemişler. Bu sonucu, bazı ilaçların yan etkilerinin kadın ve erkekte ufak farklılıklar gösterebileceğinin bir kanıtı olarak değerlendirebiliriz.

2000'li yılların başında Virginia Commonwealth Üniversitesi'nden psikiyatrist Susan Kornstein SSRI türevi antidepresanların, kadınlarda tedavide erkeklere kıyasla daha iyi sonuç verdiğini gösteren bir çalışma yayımladı. Ondan sonra bu konuda başka çalışmalar yapılmaya başlandı. Psikiyatride özellikle kişiye özel tedavi dozları belirlemek son dönemde çok popüler. Çünkü sadece cinsiyet olarak değil, daha önce de belirttiğim gibi herkesin beyni kişiye özeldir. Kimi ilaç dozları bazılarına yetmezken, aynı doz başkalarına az gelebilir. Kadınların SSRI'lara erkeklerden daha iyi yanıt vermesi durumu biraz daha farklı yorumlanabilir. Çünkü menopoz sonrası kadınların SSRI türü ilaçlara yanıtı erkeklerle aynı oluyor. Bu durumda östrojenin bir rolü olup olmadığı tartışılıyor. Başka birkaç çalışmada ise erkeklerde depresyon tedavisinde dopamin ve norepinefrin üzerinden etki eden ilaçların daha etkili olduğu gözlenmiş. Aynı durum menopoz sonrası kadınlarda da saptanmış. Ama tabi ki bunlar kesin kabul edeceğimiz sonuçlar değil. Özellikle psikiyatrik tedavilerin kişiye özel düzenlenmesi cinsiyete göre düzenlenmesinden daha öncelikli bir yaklaşım olmalı.

DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM Gazetesi