Laboratuvarda üretilen beyinlerin bilinç kazanması yakın!

Bu konu uzun zamandır dikkatimi çeken ve takip ettiğim bir konu. Laboratuvar ortamında uygun kök hücrelerinden beyin hücrelerinin üretilmesi ile oluşan minik beyinciklere organoid adı veriliyor. Minik derken oldukça minikler.

Boyutları bir saç telinden 5 milimetreye kadar değişiyor. Organoidlerin keşfi henüz yeni sayılır. Burada amaç, tedavisi olmayan beyin hastalıklarının tedavi çalışmalarında gerçek beyne benzeyen mikro-beyinleri kullanarak daha hızlı tedavi geliştirmek. Kaliforniya Üniversitesi, San Diego araştırmacılarından Alysson Muotri kendi laboratuvarında bu konu üzerinde en çok çalışma yapan bilim insanlarından birisi. Dr. Alysson Muotri ve ekibinin 2019 yılında Cell Stem Cell dergisinde yayımlanan çalışmasında, ürettiği organoidlerin, prematüre bebek beynindekine benzer dalgalar oluşturduğunu fark etmeleri üzerine deneyi sonlandırdılar.

Çünkü bu konuda henüz etik kurallar olgunlaşmadı. Beyin dalgaları üretebilen bir organizmanın bilincinin olması da muhtemel. Bu konuda net bir konsensus oluşturulamadı. Hem nörobilim araştırmacıları hem de filozoflar bu konuda ortak bir görüşte buluşmuş değil. Bir kısım araştırmacı bunun bilinci ne olarak tanımladığımıza bağlı değişebileceği görüşünde. Cambridge Üniversitesi'nden Dr. Madeline Lancaster, uçabiliyor olmanın bir bilinç göstergesi olduğunu düşünürseniz bunu yapabilecek bir beyin oluşturmak çok da uzak değil diyor. Global Workspace Teorisine göre bilincin oluşabilmesi için prefrontal kortekse gerek var. Dış dünyadan gelen uyaranların değerlendirildiği, süzgeçten geçirilip verilecek reaksiyonun belirlendiği bu bölge insan beyninin en karmaşık alanı.

Beyin organoidlerinde bu alan olmayacağı için bilincin oluşmasının imkansız olduğunu düşünenler de var. Ya da beyin hücreler arasında ne kadar fazla bağlantı oluşursa, gelişebilecek bilinç düzeyinin de o denli karmaşık olduğu görüşünü savunanlar da var. Aşağıda verilen şekilde bir beyin organoidinin geliştirdiği nöronal bağlantıları görüyorsunuz. Yani organoidlerde nöronal bağlantılar arttıkça bilinç oluşması muhtemel.

Birçok bilim insanı bu tür çalışmalarda istenmeyen sonuçlara her an ulaşılabileceğini, bu nedenle bir an önce bu konuda etik ve ahlaki sınırlar belirlenmesi yönünde fikir bildiriyorlar. Scientific American dergisi bu ayki sayısında bu konuda bir dosya hazırlamış.

Anlattığım detaylar Sara Reardon'ın hazırladığı dosyadan. Haziran 2020'de U.S. National Academies of Sciences, Engineering and Medicine beyin organoidleri ve insan-hayvan hücreleri karıştırılarak üretilecek organizmalar konusunda olası tehlikelerin belirlendiği, etik ve ahlaki sınırların oluşturulacağı bir çalışma başlattılar. Bir an önce bu sınırların çizilmesi için çaba gösteriliyor. Yale Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada birkaç ay önce ölen domuz beyinlerini laboratuvar ortamında belli kimyasalların içerisinde elektrik sinyalleri üretebilecek şekilde canlı kalması sağlandı. Bu çalışmaların etik yanı tartışılır. Fakat başka kaygı verici çalışmalar da var. Örneğin fare beyinlerine insan beyin hücresi enjekte edilerek yürütülen deneyler var. Dr. Alysson Muotri'nin üzerinde durduğu konu aslında en önemlisi. Kendi çocuğu da otizmli olan Dr. Muotri, bu tür beyin hastalıklarına çare bulabilmek için mutlaka beyin organoidleri üzerinde çalışılması gerektiğini düşünüyor. Alzheimer ve Parkinson hastalığı da dahil birçok hastalığın tedavisinin bu çalışmalarla hızlandırılabileceğini düşünüyor. Bu konuda kendisine hak vermekle birlikte etik sınırların çok iyi çizilmesi gerektiğini düşünenlerdenim.

Şekil alt yazısı: Bu şekil Sceintific American Mind Dergisi'nin Mayıs-Haziran sayısından alınmıştır. Bu bir insan beyin organoidinin mikroskobik görüntüsü. Kırmızılar henüz gelişim aşamasındaki beyin hücreleri, yeşiller olgunlaşmış beyin hücreleri, beyazlar ise beyin hücreleri arasındaki haberleşmeyi sağlayan bağlantılar. Bu bağlantılar arttıkça bilinç gelişmesi çok mümkün.

DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM GAZETESİ