Piyasaya sürülen yeni Alzheimer ilacı etkisiz mi?

Çalışma alanı Alzheimer ve diğer tür demanslar olan bir nöroloji hekimi olarak, bulunduğum ülke ABD'de bu konudaki tüm gelişmeleri yakından takip ediyorum. Son bir ayda buradaki çeşitli Alzheimer enstitülerinin düzenlediği konferanslardan edindiğim taze bilgileri, Alzheimer hastalığı tedavisi konusundaki yeni gelişmeleri merak edenler için derledim. Çünkü bunlar ne kitaplarda ne de literatürde şu an için bulamayacağınız bilgiler.

Yeni Alzheimer ilacı (Aducanumab etken maddeli) piyasaya sürüleli birkaç ay olduğundan, henüz tecrübe bazındaki bilgileri, ancak ilacı hastalarında kullanan hekimlerden duyabilirsiniz. Yeni çıkan Alzheimer ilacının ABD'de kullanımı ile ilgili bazı sıkıntılar var. Bu nedenle henüz tüm ABD'de 100 civarında hastaya bu ilaç başlanabildi. Bunun birkaç nedeni var. Bunlardan ilki, ilacın bir hastaya yıllık maliyetinin 56 bin dolar olması, sigorta şirketlerin bu maliyeti karşılamak istememesi. Bazı sigorta şirketleri 46 bin doları ödemeyi kabul etti. Hastaya kalan yıllık maliyet bu anlamda 10 bin dolar kadardı. Ama sonradan bir kısmı vazgeçti ve ödeme planından çıkardı. Bu da işi çıkmaza sokuyor. Diğer neden ilacın kullanım endikasyonlarının sadece çok erken ve erken dönemle sınırlı olması. Buradaki handikap şu; o kadar erken tanıyı koyabilecek demans konusundaki uzman hekim sayısının ABD'de bile yeterli sayıda olmayışı. Çok erken evre Alzheimer hastasını ancak sadece demans üzerinde yıllardır çalışan uzmanlar koyabilir. Aksi çok zordur. İlacın uygulanımı damardan olduğu için de bir başka zorluk ekleniyor.

YENİ İLACIN NE TÜR RİSKLERİ VAR?

Bir diğer ve önemli çekince ise ARIA adı verilen yan etkisi. ARIA Aducanumaba bağlı gelişen görüntüleme(MR/BT) bulguları demek. Tabi ki olay sadece görüntüleme bulgusu ile kalmıyor. Beyinde kanama ve ödem yan etkisi yapabilen aducanumab, bu nedenle kötüleşmeye de neden olabiliyor. Aslında bir antikor olan ilacın etki mekanizması, beta amiloid birikintilerini hedef alarak onlara yapışması ve yok etmesi. Damar etrafındaki amiloid plaklarına yapışan antikorların sakız gibi bir kıvam alarak damar cidarını bozması, geçirgenliği etkilemesi ve damar dışına kan sızmasına neden olarak bunu yaptığı düşünülüyor (Bu güzel açıklamayı geçtiğimiz hafta Wisconsin Alzheimer's Enstitüsünün toplantısında, Arizona Üniversitesi nöroloji öğretim üyelerinden, dünyaca ünlü demans uzmanı Dr. Alireza Atri yaptı). Aducanumabın uygulanabileceği hastaların aşağıdaki şartlara uyması gerekiyor:

*50-85 yaş aralığında olmak

*Erken evre Alzheimer hastalığı ya da ılımlı zihinsel yıkım tanısının olması

*MMSE skorunun 21-30/30 ya da MoCA 17-30/30 olması

*Amiloid PET ya da BOS incelemesi ile amiloid saptanması

*Başka bir nörolojik hastalık olmaması

*Başkaca hastalığının olmaması, varsa da kontrol altında tutulması

*Antikoagülan ya da antiagregan kullanmaması

*Makrohemorajinin(büyük kanama odağı) olmaması

*Dörtten az mikrohemorajinin (küçük kanama odağı) olması

*Kortikal ya da laküner infarktının(daha önce geçirilmiş bir inme) olmaması

*Süperfisyal siderozis (yine geçirilmiş kanama ile ilgili bir görüntüleme bulgusu) olmaması (bir tane olabilir)

*Yaygın beyaz cevher tutulumunun olmaması

Şimdi biraz korkulan yan etki ARIA'dan konuşalım. ARIA iki şekilde gelişiyor. Birincisi ARIA-E; beyin ödemi, diğeri ARIA-H; beyinde kanama odakları. Yapılan çalışmada aducanumab kullananların yüzde 46'sında ARIA gelişmiş. Bunların yüzde 15'i sessiz yani hiçbir belirti vermeden geçirmiş, yüzde 26'sı ise belirti vermiş. Hastaların yüzde 6.2'si ise gelişen bulgulardan dolayı çalışmadan ayrılmak zorunda kalmışlar. Bir demans uzmanı olarak ben de burada kendi ön görümü belirtmek isterim. Beyinde gelişen kanama odakları o an için sessiz geçirilse yani hiçbir bulgu vermese dahi, ilerleyen dönemde nöron kaybından dolayı zihinsel kapasitenin düşmesine yani demansın ilerlemesine katkıda bulunacaktır. Bu nedenle bir demans hastası için, sessiz bile olsa, geçirilen hiçbir kanama masum değildir.

Yine aynı mekanizma yani beta amiloid plaklarına etki edecek antikor bazlı bazı ilaçlar FDA onayı aşamasındalar. Yeni gelecek ilaçlardan beklenti, kullanım kolaylığı (damardan değil de ağızdan alınması) ve ARIA yan etkisinin düşük olması. Türkiye'deki birçok hastam bana ulaşıp Aducanumabı önerip önermeyeceğimi soruyorlar. Şu aşamada ben kendi hastalarımda o riski alıp önermiyorum. Yeni gelecek ilaçları bekliyorum. Bu ilacın onay alması biz demans üzerine çalışan bilim insanları için büyük bir aşamaydı. Yeni gelecek daha iyi ilaçların yolunu açtı. 2022'de güvenebileceğim bir-iki molekülün daha onay olunca önemli aşamalar kat edeceğine inanıyorum. O zaman yeni ilaçlardan hastalarıma başlamayı düşüneceğim. Yeni gelişmeleri tekrar bu köşeden aralıklı bildireceğim. Covid etkisi azaldıkça, burada demans çalışmaları da hız artıyor. Dört gözle yeni çalışma sonuçlarını bekliyoruz yakın zamanda.

DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM GAZETESİ