Bebeğinizin beyin gelişimi..

Hayatın ilk 3 yılı çok önemli! Çünkü beyin gelişiminin yüzde 80'i ilk 3 yılda tamamlanmış oluyor. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi öğretim üyelerinden Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Yeni Doğan Uzmanı Profesör Doktor Mehmet Vural anlattı...

- Sağlıklı bir bebeğin gelişim evrelerini kısaca tanımlar mısınız?
İlk evre, ‘yeni doğan' evresidir ve ilk 28 gün gerçekten çok önemlidir. Bu dönemde bebek çok hassastır. Enfeksiyonlara daha açıktır. Dolayısıyla daha çok korunması gerekir. Mutlaka sırt üstü yatırılmalıdır, odasının sıcaklığı 21-22 derece olmalıdır, anne sütüyle beslenmelidir. Anne sütünün koruyucu yapısı nedeniyle bebeklerin ilk 2 ay boyunca dışkıları da sıvıdır. Yeni doğan, 25-30 santimden uzağı göremez. Nesneleri geometrik şekiller olarak algılar, siyah-beyaz-kırmızı rengi seçer. Hareketleri istemli değildir. Fakat seslere duyarlıdır. Anne ve babasının sesini tanır. Bebekler, birçok dilin oluşturduğu 150 farklı sesi ayırt etme ve tanıma yeteneğiyle doğar. Tenleri yetişkinlere oranla 4 kat daha ince ve hassastır.

ANNE MASAJINDAN HOŞLANIRLAR

- Yeni doğan döneminden sonraki gelişim aşamaları neler?
İkinci evre keşfetme evresidir, 3 ila 12'nci ayları içerir. Bebek bu evrede dış dünyayı tanımaya çalışır. Görme kapasitesine paralel olarak motor kontrol sisteminin devreye girmesiyle el-kol-ayak hareketleri gelişmeye başlar. Dokunma duyusu gelişir. Annelerinin masajından mutluluk duyarlar. Boyun kontrolünü sağlamış, yatakta dönme hareketleri yapsa da ancak 6. aydan sonra oturma becerisini gösterir. 7 aydan sonra oturmayı başaran bebekler, emeklemeyi dener. Emekleme ve sıralama deneme yanılmayla bebeğin geliştirdiği becerilerdir. 9. ayda bebeklerin bacakları vücut ölçülerinin yüzde 33'ü kadardır. Kısa bacakları, gövdesi ve kocaman başıyla yürümekte zorlanır. Sarsak hareketlerinin nedeni de budur. Üçüncü evre, bağımsızlık evresidir; 12 ila 36. ayları içerir. Hayatının birinci yılından itibaren artık bebeklikten çıkar, çocuk sıfatını alır. Konuşmayı öğrenir ve ona söylenenlerden daha çok şey anlıyormuş gibi görünür. Ancak dünyayı tecrübe ederek tanımaya devam eder, çünkü ona anlatılanlardan ziyade, çocuk bizzat tecrübe ettiği şeyleri anlamaktadır.

- 3 yılda temel atılıyor diyebilir miyiz?
Kesinlikle, çocuklarımızın geleceğinin temellerinin atıldığı yaşlardır. Bu yaşlarda çocuklarımıza ne kadar iyi bir gelişim sağlarsak, ileri yaşlardaki kişilikleri, becerileri ve zekâ düzeyleri o kadar gelişmiş olur. Sağlam temeller üzerine bir bina inşa etmek ne kadar zor, zaman ve emek isteyen bir işse, çocuğumuzun ilk yılları da hem zor hem de çok emek sarf edilmesi gereken bir dönemdir. Bu dönemi bilinçli olarak geçirdiğimizde, fizik ve ruh sağlığı yerinde, mutlu çocuklarımız olacaktır.

- İlk 3 yıl beyin gelişimi açısından da çok önemli, değil mi?
Evet! Yeni doğan bebeklerimizin beyninde 100 milyar sinir hücresi olduğu düşünülmektedir. Ancak bu hücrelerin tek başlarına var olmaları yeterli değildir. Aynı zamanda hücreler arasındaki bağlantıların da iyi olması gerekir. Biz küçük yaşlarda bebeklerimizi ne kadar olumlu yönde uyarabilirsek, bu hücreler arası bağlantılar da o denli yoğun olacak ve çocuklarımızın zekâ düzeylerine olumlu katkıda bulunacaktır. Unutmamalıyız ki, beyin ağırlığı ilk 3 senede doğumdaki ağırlığının 3 misline çıkmaktadır. İşte bunun için ilk yıllar boşa geçirilmemelidir. İlerideki zekâ düzeyine en büyük etkisi olan yıllar bu yıllardır.

BEBEĞİNİZLE BOL BOL KONUŞUN!

- İlk 6 ayda sağlıklı bir bebek hangi özellikleri göstermelidir?
Onunla bol bol konuşun. Bu dönemde evin en önemli konusu bebeğin yaptığı gülümsemeler olacaktır. Bebeğinize konuşarak ve gülümseyerek karşılık verin. Bebeğiniz dünyayı duyu organlarıyla tanır. Bu aylarda dokunma onun için çok önemlidir. Önce parmağınızı kavramaya başlayacaktır. Daha sonra avucuyla objeleri tutmaya başlayacaktır. Ona, objeleri önce gösterin, sonra dokundurtun ve kavraması için yardımcı olun. Gittikçe daha fazla ses çıkartacaktır, siz de ona karşılık verin. Bebeğinizin sosyal gelişimi için temas çok önemlidir. Bu sebeple onu kucağınıza almaktan korkmayın. Onu şımartmazsınız. Aksine kucağınıza oturtarak, zıplatarak sosyal gelişimine katkıda bulunursunuz.

RENKLİ OYUNCAKLAR SEÇİN!

Henüz tek başına oturamadığı için kucağınıza yaslanarak oturacaktır. Bu aylarda bebeğinize oyuncak seçerken canlı renkli oyuncakları seçin. Elinde tutabileceği oyuncaklar, bebek aynaları ve ses çıkaran oyuncaklar bu aylardaki favori oyuncaklarıdır. Oyuncakları ağza götürebileceğinden, boğulma riskiyle karşılaşmamak için, küçük parçalı oyuncaklardan sakınmak gerekir.

- 6. aydan 1 yaşa kadar bebeğin dünyasında neler oluyor?
Bebek, birkaç ay içinde emeklemeye bir süre sonra da yürümeye başlayacaktır. Hareketlenmenin başladığı bu aylar aynı zamanda bebeğinizin evdeki tehlikelerle karşılaşma riskinin, yani ev kazalarının başladığı aylardır. Etrafta ona zarar verecek objeleri uzaklaştırın. Dişler çıkmaya başladığı için diş etlerini kaşıma ihtiyacı olabilir, objeleri ağzına sokabilir; buna izin verin.

TUVALET EĞİTİMİ VERMEYİN!

Bebeğiniz hâlâ çok küçük ve bağırsaklarını kontrol etmesi imkânsızdır. Büyüklerinizin baskılarıyla onlara tuvalet eğitimi vermeye çalışmayın. Bir nörolojik gelişme hızı var ve ondan daha hızlı gitmesini istemeyin; zorlamayın. Bu aylarda birtakım heceler söylemeye başlayabilir. 1 yaşa yaklaşınca tek ve kısa kelimeleri söyleyebilir. Ancak her çocuğun gelişim hızı farklıdır. Bir yaşında bebeğiniz konuşmuyor diye meraklanmayın. Bunu doktorunuza danışın, ancak bunun birçok çocukta normal olduğunu unutmayın.

BAKIM VEREN KİŞİ ÇOK ÖNEMLİ!

İlk aylarda olduğu gibi ilk yılın ikinci yarısında da anne ve bebeğin günlük ihtiyaçlarını karşılayan ve onla temasta olan kişi bebeğiniz için çok önemlidir. Bu dönemde anneler bebeklerini bırakıp uzun yolculuklara çıkmamalı ve yine bebekle yakından ilgilenen yardımcı kişiler değiştirilmemelidir. Bu aylarda bebeğiniz yabancılardan ve sık görmediği kişilerden korkar. Bu onun normal nörolojik gelişiminin bir parçasıdır. Bu aylarda asılı ve müzikli oyuncaklar çok ilgisini çekecektir. Kumaş ve plastik kitapları beraber okuyabilir ve ilerleyen aylarda sayfaları ona çevirtebilirsiniz. Yürümesine destek olacak oyuncaklar hareketlenmesini artıracaktır. Bu dönemde yürüteç kullanılmamalıdır. Hem ev içi kaza riskini artırır hem de ayak kaslarının gelişimini yavaşlatır.

OYUNCAKLARINI PAYLAŞMAZ!

- Peki, 1 ila 2 yaş arasında sağlıklı bir bebek hangi aşamalardan geçer?
Yürüme çabaları artmış hatta düzgün yürümeler başlamıştır. Kendi kendine yemek yemek de isteyecektir. Ona izin verin ve yemeğin bir kısmını etrafa dökmesine göz yumun. Dokunarak öğrenmeye devam eder. Değişik şekil, renk ve dokuda oyuncaklar alın. Basit ritmik şarkılar hoşuna gider, beraber şarkılar söyleyin. Erişkinlerle ilişki hoşuna gider ve onları taklit eder. Bebeğinizin sizi taklit edeceğini unutmayın ve ona öğretmek istemediğiniz şeyleri önünde yapmayın. Bu dönemlerde istekler başlar ve bağımsız hareket etmeye çalışırlar. Belirli sınırlar içinde müdahale etmeyin. Ancak limitleri aşacak olursa hareketlerini kısıtlayın.

Tek başına oynayabilir ama diğer yaşıtlarıyla oynamak istemeyebilir. Hele oyuncaklarını paylaşmayı hiç istemez. Onu zorlamayın.

HER İSTEDİĞİNİ YAPMAYIN!

İstediklerini sinirlenip bağırarak yaptırmaya çalışacaktır. Onu anlayışla karşılayın, çünkü kendisini bu şekilde ifade etmektedir. Ancak her istediğini de yapmak durumunda değilsiniz. Bu dönemde çocuk, yardımsız giyinmeye, yemek yemeğe, oyun oynamaya, resim yapmaya, küplerden evler yapmaya teşvik edilmelidir. Çocuk için oyunla eğitim arasında, zevk için yaptığı işlerle eğitici faaliyetler arasında fark yoktur. Çocuk durmadan öğrenir, tüm oyunlar ve oyuncaklar ona zevk verir. Her şey yeniliktir, bundan dolayı neredeyse hiç sıkılmaz.

İlk 2 yaş çocuğunuz hayatında en önemli evredir diyebiliriz. Bu dönemde hayatının bir daha hiçbir döneminde olmayacak kadar hızlı bir nörolojik gelişim gösterecektir. İşte onun için bu dönemlerde bebeğinizi ne kadar doğru yönlendirirseniz, o kadar aktif, zekâsını iyi kullanan ve mutlu çocuklara sahip olursunuz.

BEYİN KULLANILDIKÇA GELİŞİR

Kullanılmayan beyin bölmeleri ve bağlantılarının zaman içinde işlevini kaybettiği gözlenmiştir. 1 yaş itibariyle beyindeki bağlantılar (synapses) yaklaşık 20 katına artmaktadır. 3 yaş itibariyle çocuk beyni, erişkin beyninin yüzde 80 büyüklüğüne ulaşmakta ve 4 yaş civarında en yüksek beyin metabolizma aktivitesi gözlenmektedir.

Bebeklerin gelişiminde uyku düzeni ve saatlerinin önemi büyüktür. 

Çocuklarımıza gereken güvenli ve sağlıklı altyapıyı hazırladığımız takdirde, onlar kendi hızla öğrenme sürecini yaşayacaklardır. Çocuklarımızın ihtiyaçlarına hassasiyetle yaklaşma, iyi ebeveyn olmanın temelinde yatar. Bunu sağlamanın yolu ise bebeklerin dünyasında yaşanan deneyimleri daha iyi anlamaktan geçer.

HÜLYA YILDIRIM / AKŞAM İNTERNET SİTESİ