Covid'in beyin tutulumu Alzheimer'i tetikleyebilir!

Covid'e bağlı beyinde görülen değişiklikler üzerine daha önce bu köşede yazmıştım. Yapılan araştırmalar covide bağlı enfeksiyonun, kandaki pıhtılaşma mekanizmasını etkileyerek nadir vakalarda inmeyi artırdığını gösteriyor. Onun dışında enfeksiyona bağlı baş ağrıları da sıklıkla görülen bulgulardan. Uzun covid olarak tanımlanan, covid geçirdikten sonra halen etkilerinin devam ettiği vakalar da var. Dikkati toparlamada güçlük ve unutkanlıkla seyreden 'sisli beyin' olarak tanımlanan durum, uzun covid vakalarında hiç de az değil.

Bunun üzerine acaba Alzheimer hastalığı ve covid arasında bir bağlantı olabilir mi ya da en azından covid geçirmiş olmak Alzheimer hastalığı açısından bir risk faktörü kabul edilir mi konusu bilim camiası tarafından mercek altına alındı. Açıkçası ben böyle bir ilişki çıkacağını düşünüyordum. Ama bu kadar hızlı bir şekilde biyokimyasal bağlantının gösterilmesi beklemediğim bir gelişme oldu. Bugün size çok yeni yayımlanan bu araştırmadan bahsedeceğim.

Alzheimer's Association'ın çıkardığı bilimsel dergide yayımlanan bu çalışmada, covidden ölen 10 kişinin beyni otopsi ile incelenmiş. Henüz küçük bir çalışma ama teori çok sağlam temellere oturtulup, ölen hastaların beyninde gösterildiğinden oldukça önemli. Alzheimer hastalığında beyinde biriken iki anormal protein var. Aslında başka da var ama ön planda olan bu iki molekül olduğundan diğerlerinden bahsetmeyeceğim. Bu anormal proteinlerin adı, amiloid beta ve hiperfosforilize tau. Beyin hücrelerinin içinde ve dışında biriken bu anormal proteinler (lütfen yediğimiz besinlerden alınan proteinlerle karıştırmayın. Protein alımı vücüdumuz için çok önemli. Burada bahsettiğim vücudun kendi ürettiği, üretim sırasında hata geliştiği için anormal bir forma dönüşen proteinlerdir)

Alzheimer hastalığının patogenezinde çok önemli. Covid hastalarının beyinlerine yapılan otopside, aynı Alzheimer hastalığında olduğu gibi hiperfosforilize taunun artmış olduğu belirlenmiş. Bu hastaların beyninde beta amiloid plaklarına rastlanmamış. Biriken sadece fosforilize tau. Başka bir ilginç bulgu da, covid hastalarının sadece beyninde değil, denge ile ilgili organ olan beyinciklerinde de hiperfosforilize tau gözlenmiş. Halbuki Alzheimer hastalarının sadece beyninde tau yumaklarına rastlanır.

Denge organı olan beyincikteki bu birikim, hastaneye yatan covid vakalarının yüzde 74'ünde gözlenen denge sorunlarını açıklıyor. Bu duruma covidde hasarlanan ryanodine reseptörlerinin neden olduğu düşünülüyor. Covidde başta akciğer ve kalpte olmak üzere ryanodine reseptörleri hasar görüyor. Aynı şekilde beyindekiler de hasar görüyor. Bu reseptörlerin hasarı hücrelere kalsiyum sızmasına ve ölümüne neden oluyor. Hücre içi kalsiyum sızması, beyinde fosforilize taunun artışına neden oluyor. Covidde gelişen unutkanlığa da bunun neden olduğu düşünülüyor. Ayrıca ileride Alzheimer gelişimi açısından risk faktörü olabileceği ön görülüyor.

Bu sadece 10 hastanın otopsi bulgularından çıkan bir çalışmanın sonucu ama oldukça önemli. Daha geniş araştırmalar yapılması gerekiyor. Bu karamsar tablodan sonra aslında bunun kötü değil, iyi bir şey olma ihtimali de var. Çünkü bu reseptörlerde oluşan hasarı düzeltmek için bir ilaç geliştirilmek üzere. Ryanodine reseptörlerinin hasarına bağlı gelişen miyopatinin tedavisi için üzerinde çalışılan ilacın adı ARM210. Benzer mekanizmalar olduğu için bu ilaç covide bağlı unutkanlıkta da kullanılabilir olarak ön görülüyor.

Böylece covide bağlı unutkanlık çözülebileceği gibi, demans riski de ortadan kalkabilir.

DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM GAZETESİ