"Eş zamanlı dijital medya kullanımı" hafızayı bozuyor

Dizi izlerken aynı anda Whatsapp mesajlarını kontrol etmek, iş toplantısındayken gizliden Instagram akışını takip etmek, bilgisayarda yeni projeniz üzerinde çalışırken bir anda aklınıza gelen tweet atmak için Twitter'a girmek hiçbirimize uzak senaryolar değil.

Günlük hayatımızda kendimizi her an benzer sahneler içerisinde bulabiliyoruz. İnsanoğlu yüzlerce yıl analog bilgiye maruz kaldı. Beynin yeni gelişmelere adaptasyonu için yeterli zamanı vardı. Beyin kendini yeniliklere adapte edebilir ama bu adaptasyon on yıllar bazen yüzyıllar alır. Dijital dönemle birlikte değişiklikler çok hızlandı, fakat beynimizin kendisini adapte edebilme süresi henüz değişmedi. Çok kısa bir zaman dilimi içerisinde yeni gelişmelere ayak uydurmak zorunda. Bu da beynimizin aynı bilgisayar gibi arada 'hata' vermesine neden oluyor.

Ekim-2020'de Nature dergisinde yayımlanan bir çalışma, aynı anda birkaç medya aracının birlikte kullanılmasının beynimiz üzerindeki etkilerinin, dikkat ve hafızayı bozduğunu gözler önüne seriyor. Yaşları 18-26 arasında değişen herhangi bir psikiyatrik rahatsızlık tanısı olmayan 80 katılımcı üzerinde yapılan çalışmada, önce bilgisayar ekranından bazı objeler gösteriliyor. Sonra gösterilen objeleri en çok hoşlarına giden ya da büyüklük gibi kategorilerle sınıflamaları isteniyor. On dakikalık bir aradan sonra katılımcılara içinde daha önce gösterilen objelerin de olduğu ama yeni objelerin de eklendiği seri tekrardan gösteriliyor. Hangilerini daha önceden sınıflandırdıklarını hatırlamaları isteniyor. O sırada katılımcıların yanıtları ve EEG ile beyin aktiviteleri kayıt ediliyor.

Çalışmanın ilk bölümü tamamlandıktan sonra bir anket uygulanıyor.

Bu anketle katılımcıların gün içi eş zamanlı medya araçlarını kullanımları, dikkat süreleri, mind wandering denilen zihin gezinmesi olarak çevirebileceğimiz, aynı anda aklında birçok başıboş düşüncenin dolaşma durumu sorgulanıyor. Eş zamanlı medya araçları kullanımının, dikkat eksikliği ve hafıza problemleri ile ilişkili olduğu saptanıyor. Gösterilen objelerin yetersiz hatırlanması, geçmiş olayları hatırlama (epizodik hafıza) ile ilişkili EEG beyin aktivitesinin azalması, katılımcılarda bu durumu belirlemedeki kriterler olarak kullanılıyor. Daha önce yapılmış çalışmalarda eş zamanlı medya araçlarının kullanımının hafıza sorunlarına yol açabileceği gösterilmişti. Çalışmanın yürütücülerinden Stanford Üniversitesi araştırmacılarından Kevin Madore, yaptıkları çalışma ile bu hafıza sorunlarının nedeninin, sürdürülebilir dikkat fonksiyonundaki azalma olabileceğine dair kuvvetli kanıtlar elde ettiklerini belirtiyor.

Pandemi dönemi ile birlikte evden çalışma, toplantıları Zoom üzerinden yürütme, online eğitim, eş zamanlı medya araçlarının kullanımını tetikledi. Ekran başında işleri yürütürken, etrafınızda sizinle aynı durumu paylaşan insanların olmaması, sosyal ilişkilerden izole olmakla birlikte halen sosyal ilişki ihtiyacının sürmesi, insanları bu duruma iten faktörlerden birkaçı. Online eğitime geçilmesi ile birlikte ABD'de çocukların okul başarıları düşmeye başladı. Çünkü çocukların dikkati sürdürebilme yetileri erişkinler kadar gelişkin değildir. Bu da durumun özellikle çocuk ve ergenlerdeki ciddiyetini gösteriyor.

Beyin gelişiminin en hızlı olduğu ve davranışların/alışkanlıkların temelinin atıldığı bu dönemler en kritik zamanlar.

DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM GAZETESİ